โครงการหยั่งรากจิตตปัญญา มหาวิทยาลัยมหิดล

วิทยากรโดย ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.ชุติมา มณีวัฒนา คณบดีคณะศิลปกรรมศาสตร์ , ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.ศิริลักษณ์ เกตุฉาย ผู้อำนวยการสำนักวิทยบริการและเทคโนโลยีสารสนเทศ มหาวิทยาลัยราชภัฏสวนสุนันทา , คุณชุลีพร รัมยะรังสิ เจ้าหน้าที่ฝ่ายบุคคล คณะเวชศาสตร์เขตร้อน มหาวิทยาลัยมหิดล ในงาน ตื่นรู้ 101 วันที่ 10 มกราคม 2562 ณ อาคารศูนย์การเรียนรู้มหิดล มหาวิทยาลัยมหิดล วิทยาเขตศาลายา

กิจกรรมของ “ตื่นรู้ 101” เป็นการบรรยายผสมผสานกับการลงมือปฏิบัติ (Workshop) เพื่อที่จะให้ผู้เข้าร่วมกิจกรรมนั้น ได้เรียนรู้ผ่านประสบการณ์ตรงที่เกิดขึ้นภายในจิตใจของตนเอง รวมทั้งมีการสรุปองค์ความรู้ที่ได้จากเรียนรู้ในแต่ละช่วง โดยวิทยากรประจำห้องแต่ละห้อง ซึ่งในการเข้าร่วมกิจกรรมในครั้งนี้ ผู้เข้าร่วมสามารถที่จะเลือกเข้าไปมีส่วนร่วมในห้องต่าง ๆ ได้ โดยไม่จำเป็นต้องลงทะเบียนแต่ละห้องล่วงหน้า ซึ่งพื้นที่การจัดกิจกรรมทั้ง 3 ห้อง จะถูกสร้างเป็นพื้นที่เปิดเพื่อให้ผู้เข้าร่วมกิจกรรมสามารถเลือกหัวข้อที่ตนเองสนใจได้ตามช่วงเวลาที่เหมาะสม

ห้องการเรียนรู้ที่ 1. "ห้องเรียนผ่านการเรียนรู้ระดับตัวตน" วิทยากรโดย ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.สุกัญญา สมไพบูลย์ หัวหน้าภาควิชาวาทวิทยาและสื่อสารการแสดง คณะนิเทศศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยและทีมวิทยากร

กิจกรรมของ “ตื่นรู้ 101” เป็นการบรรยายผสมผสานกับการลงมือปฏิบัติ (Workshop) เพื่อที่จะให้ผู้เข้าร่วมกิจกรรมนั้น ได้เรียนรู้ผ่านประสบการณ์ตรงที่เกิดขึ้นภายในจิตใจของตนเอง รวมทั้งมีการสรุปองค์ความรู้ที่ได้จากเรียนรู้ในแต่ละช่วง โดยวิทยากรประจำห้องแต่ละห้อง ซึ่งในการเข้าร่วมกิจกรรมในครั้งนี้ ผู้เข้าร่วมสามารถที่จะเลือกเข้าไปมีส่วนร่วมในห้องต่าง ๆ ได้ โดยไม่จำเป็นต้องลงทะเบียนแต่ละห้องล่วงหน้า ซึ่งพื้นที่การจัดกิจกรรมทั้ง 3 ห้อง จะถูกสร้างเป็นพื้นที่เปิดเพื่อให้ผู้เข้าร่วมกิจกรรมสามารถเลือกหัวข้อที่ตนเองสนใจได้ตามช่วงเวลาที่เหมาะสม

การเปิดใจ ฟังเสียงสะท้อนของผู้เข้าร่วมกิจกรรม Leadership Inside Out – การเรียนรู้แบบจิตตปัญญาศึกษา ที่สามารถทำให้บุคคลที่เข้าร่วมกิจกรรมได้เกิดการพัฒนาภายในของตนเอง   เพราะที่ผ่านมาพวกเขาอาจจะวิ่งหาแต่การพัฒนาจากภายนอก โดยไม่ได้มองย้อนกลับมาที่ภายในของตัวเอง  การเรียนรู้ในครั้งนี้ทำให้เกิดการค้นพบตัวตนใหม่ ที่สร้างความสุขให้ตัวเองแล้ว ยังส่งต่อไปยังผู้คนที่อยู่รอบข้าวได้รับความสุขนี้อีก  ด้วยจิตใจที่อ่อนโยน และเป็นมิตรมากขึ้น ปล่อยวางอีโก้หรือตัวตนที่แบกมาหนักเกือบทั้งชีวิต

ความกลัว เป็นอารมณ์แรก ๆ ของมนุษย์เรา ความกลัวมีรากฐานมาจากความไม่มั่นคงภายในใจ  การจัดการกับความกลัว คือการทำอย่างไรที่เราจะมีความรู้สึกมั่นคงภายใต้ความกลัวที่ยังอยู่  โดยให้ความกลัวเป็นสิ่งเร้าที่มาจากภายนอก แต่ภายในใจของเราแข็งแกร่งมากขึ้น ...เราไม่ต้องพยายามที่จะขจัดความกลัวนั้นออกไป ในทางตรงกันข้ามให้เรายอมรับความกลัวที่มีอยู่ และมีสติที่จะจัดการกับความกลัวนั้นอย่างเข้าใจ

ความเศร้าเป็นตระกูลเดียวกับความโกธร  ที่เริ่มต้นจากความไม่พอใจ ไม่ว่าจะเป็น เหตุการณ์รอบตัว หรือตัวเอง จนท้ายที่สุดก็จะมานั่งโทษตัวเอง  ลดคุณค่าในตัวเอง การทำให้เราหลุดจากความเศร้า ต้องใช้การเคลื่อนไหว หรือ การเปลี่ยนสถานที่ เปลี่ยนบรรยากาศ หรือเปลี่ยนอารมณ์ ก็จะทำให้เราหลุดจากอารมร์เศร้าที่ครอบงำได้

“ความเครียด” เป็นสัญญาณให้เราระมัดระวังเพื่อเตรียมการณ์อะไรบางอย่าง  แต่ว่าความเครียดกลายเป็นสาเหตุที่บั่นทอนจิตใจและร่างกายของคนเรา เพราะเราไปปรุงแต่งให้เกิดขึ้นจากความไม่มั่นใจ ความลังเล และความวิตกกังวล แท้จริงแล้วความเครียดจะหายไปได้เมื่อหมดเหตุ หรือปล่อยวางไม่จดจ่อกับความเครียดนั้น ๆ  ให้นำ “ความสบายใจมาดูแลความเครียด” นั่นเอง       

เวลาคนเราโกธร การให้นับ 1 ถึง 10 แล้วนิ่งไว้ เป็นคำสอนที่ไม่ผิดอะไร แต่การห้ามความโกธรนั้นเป็นสิ่งที่ควรทำหรือ ? เราควรรู้วิธีเรียนรู้และยอมรับความโกธรนั้นด้วยการฝึกเดินทางสายกลาง ด้วยกระบวนการ Learning Process  เรามีหน้าที่ฝึกการมี “สติ” รู้ทันเท่าความโกธร สามารถควบคุม และหาสาเหตุ ยอมรับมัน และปล่อยวางลง  และมี “ปัญญา” ซึ่งจะบอกเราว่าควรทำ หรือไม่ควรทำอะไรให้สอดคล้องกับกาลเทศะ

เมื่อสังคมเกิดการเปลี่ยนแปลงครั้งสำคัญ ในเรื่องการระบาดของโรคอุบัติใหม่อย่าง โควิด 19  ความปกติใหม่ของการดูแลใจ จึงเป็นเรื่องที่สำคัญ New Normal คือการพัฒนาเพื่อให้จิตใจเราสามารถอยู่อย่างเป็นปกติได้ในสถานการณ์ที่ไม่เป็นปกติ ไม่หลงใหลไปกับความกลัว ความกังวล ความเผลอเพลิน ความคึกคะนองต่าง ๆ ที่จริงแล้วทุกคนล้วนต่างต้องการมีความสุข การจะ มีความสุขได้ก็ด้วยการพาให้ใจกลับมามีความมั่นคงก่อน คือมั่นคงต่อสิ่งที่มากระทบ

รศ. นพ. ชัชวาล ศิลปะกิจ ผู้อำนวยการศูนย์จิตตปัญญาศึกษา  กล่าวว่า ตามหลักทางจิตเวช เมื่อพบผู้ป่วยที่ทุกข์จากการต้องเผชิญวิกฤตการณ์ในชีวิต แพทย์จะไม่ทำแค่ให้ผู้ป่วยคนนั้นพ้นวิกฤตเท่านั้น แต่จะพิจารณาว่าจะทำอย่างไรเพื่อให้คนคนนั้นได้เติบโตด้วย เพื่อให้มีการพัฒนาทักษะหรือจุดบกพร่องที่เราอาจไม่เคยรู้มาก่อนให้สามารถเผชิญกับวิกฤตการณ์อื่นที่อาจพบในอนาคต  นั่นคือ “การเติบโตจากภาวะวิกฤต”

ความปกติใหม่ของการดูแลใจให้ยกระดับสู่ความสุข หรือ New Normal ของใจ คือ ความเปลี่ยนแปลงเพื่อความมั่นคงจากภายในใจ ด้วยการมีความตระหนักและตื่นรู้ ไม่หลงตกร่องไปในความคุ้นชินเดิม ๆ   แต่ให้เราฝึกฝนในการรู้เนื้อรู้ตัว  แก้ไขนิสัยไม่ดีด้วยการยอมรับความเป็นจริงโดยไม่มีเงื่อนไข และปล่อยวางมันด้วยใจที่เป็นกลาง

รศ. นพ. ชัชวาล ศิลปะกิจ ผู้อำนวยการศูนย์จิตตปัญญาศึกษา กล่าวว่า “ใจ” มีพื้นฐานที่ผ่องใสอยู่แล้ว แต่มีความขุ่นมัวจากกิเลสที่แวะเวียนมาเป็นครั้งคร่าว เพื่อทำให้ใจเป็นทุกข์จากอกุศลต่าง ๆ หน้าที่ของเราในการดูแลใจ คือการต้องรู้เท่าทันกิเลสที่มากระทบใจ  และการเสริมสร้างแรงใจด้วยกุศล ซึ่งวิธีง่ายๆ เลยก็คือ การคิดบวก ทำอารมณ์ให้แจ่มใส เบิกบาน 

การดูแลจิตใจให้เหมือนดูแลสวนหลังบ้าน หรือ Mental Garden เป็นสิ่งที่เราต้องปฏิบัติให้เป็นกิจวัตรในชีวิตประจำวัน ไม่ใช่การแยกระหว่างการปฏิบัติติธรรมกับการใช้ชีวิต  การที่เราสามารถกำจัดวัชพืช-อกุศลในใจจากความโกธร หลง ความคิดฟุ้งซ่านต่าง ๆ  ก็มิได้รับประกันว่าโจรหรือกิเลส อกุศลต่าง ๆ จะไม่เข้ามากระทบใจเรา เราจำเป็นต้องมีสติ เจริญภาวนา และทำสมาธิเสมอ เพื่อให้ทุกสภาวะของจิตเป็นกลางตลอดเวลา

การดูแลใจให้เหมือนดูแลสวนหลังบ้าน แนวคิดนี้ เพื่อเป็นการชำระล้างใจให้เบา สบาย คลายความวิตกกังวล  เหตุที่เปรียบกับสวนหลังบ้าน เพราะการปฏิบัติธรรม หรือการเจริญภาวนา เพื่อปรับใจให้คลายทุกข์และเป็นสุข  ไม่จำเป็นต้องจัดสวนหน้าบ้านไว้โออวดใคร  การหมั่นกำจัดวัชพืชในสวนหลังบ้าน เสมือนการนำเอา “อกุศล” ออกจากใจ โดยยึดหลัก ของใหม่ไม่เอาเข้า - ของเก่าให้นำออก  และหมั่นดูแลดอกไม้เล็กที่เป็นกุศลให้เติบโตในใจของเราเอง

หลังวิกฤติการณ์การแพร่ระบาดโควิด 19 โรคอุบัติใหม่ ทุกคนได้ปรับเปลี่ยนชีวิตสู่รูปแบบการใช้ชีวิตวิถีใหม่  หรือ New Normal  กันมากมาย แล้วเมื่อพูดถึง New Normal ของใจ  ทุกคนรู้ไหมว่าคืออะไร ?  การดูแลใจในรูปแบบของ New Normal คือการติด “เซนเซอร์ที่ใจ” ทำให้ใจมีการใคร่ครวญ ตอบสนองด้วยสติและปัญญา ไม่ทำอะไรรวดเร็วตามอารมณ์ ตามอัตโนมัติวูบไปวาปมา  New Normal ของใจต้องตระหนักรู้-ยอมรับ-กลับสู่ความจริง

เชื่อว่าในช่วงชีวิตของคนเราต้องมีการเผชิญกับสิ่งที่กังวลและหวาดกลัว  การต่อสู้ หรือวิ่งหนีความกลัวเหล่านั้นใช่ทางออกที่แท้จริงหรือไม่ ?  รศ. นพ. ชัชวาล ศิลปะกิจ ผู้อำนวยการศูนย์จิตตปัญญาศึกษา ได้ให้ข้อคิดกับทุกคนที่ต้องเผชิญกับวิกฤตต่าง ๆ ของชีวิต คือ “การยอมรับความจริงอย่างไท่มีเงื่อนไข คือการปล่อนวางอย่างแท้จริง เพื่อเรียกสติว่าเราจะลุกขึ้นสู้ใหม่อย่างไร เหมือนเราอยู่ในทะเล หากมีคลื่นมา ก็แค่ประคองตัวไปกับคลื่นนั้นให้ผ่านไปได้ เราไม่ได้มีหน้าที่ทำให้คลื่นสงบ